Fuzûlî (Fuzuli)
Mehmed oğlu Süleyman, Fuzûlî (d.Kerbela, 1480 - 90? - ö.Kerbela, Bağdat, 1556) Azeri asıllı Türk divan şairidir. Asıl adı Mehmet oğlu Süleyman’dır.
Öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmayıp, eserlerinden islami bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Türkçe divanının önsözünde
“ Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir ”
demektedir.
Türkçe divanındaki şiirlerini Azeri lehçesinde yazmıştır. Aynı zamanda Arapça ve Farsça divanlarından bu dilleri de çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.
Bedensel zevklerden ziyade tasavvufi bir aşk, ehlibeyte duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre’dir. Leyla ve Mecnun mesnevisi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevilerden biridir.
İran şiirinden Hafız, Türk şiirinden ise Nesimi ve Nevai çizgisini en başarılı şekilde kemale erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir.
Kanuni’nin Bağdat’ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikayetnãme’yi yazmıştır. Şikayetnãme Fuzuli’nin en önemli eserlerinden biridir. Şikayetnamesinde Fuzuli şöyle der:
“ Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar.
Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar ”
Çokça zikredilen beyitlerinden bazıları şunlardır:
* Aşk imiş her ne var alemde / İlim bir kil ü kal imiş
* Mende Mecnundan füzun aşıklık isti’dadı var / Aşık-ı sadık menem Mecnunun ancak adı var
* Hasılım yoh ser-i küyunda beladan gayrı / Garazım yoh reh-i aşkında fenadan gayrı
* Eyle sermestem ki idrak etmezem dünya nedir / Men kimem saki olan kimdir mey ü sahba nedir
* Dest busi arzusıyle ger ölsem dustlar / Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su
* Ya rab bela-yı aşk ile kıl müptela meni / Bir dem bela-yı aşktan etme cüda meni
* Yılda bir kurban keser halk-ı âlem ıyd içün,Dem be dem saat be saat men senün kurbanınam.
Başlıca eserleri
* Hadikatü’s-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
* Türkçe Divan (1838, 1958)
* Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
* Enis’ül-Kalb (1944)
* Fuzûlî’nin Mektupları (1948)
* Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
* Leyla vü Mecnun (3 bin 96 beyitlik mesnevi)
* Rind ü Zahid (1956)
* Beng ü Bade (1956, 444 beyitlik Türkçe mesnevi)
* Arapça Divan (1958)
* Matlau’l İtikad (1962)
* Heft Cam (tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi)
* Saki name(tasavvuf içerikli mesnevisidir)
* Şikayetnãme(nesir türündedir)
